सुर निरागस हो,,, संगीत गुनगूनू लागले तर
नवजात बालकाचा जेव्हा जन्म होता तेव्हा जन्मताच त्याच्या तोंडातुंन कुई कुई आवाज बाहेर पडतो तेव्हा त्या काळजाचा ठाव घेणारा आवाज देखील एक सुखद आणि आनंदाचा ध्वनि निर्माण करतो म्हणजेच जन्मजात सुर आपल्या साथिला असतात. ते संगीत आपल्यासोबतच जन्म घेतं. संगीताविना एखादी व्यक्ति जगु शकन अशक्यच आहे.
भारतीय संस्कृतीमध्ये संगीताला खुप मोठी प्राचीन परंपरा आहे. संगीत ही अतिप्राचीन कला आहे. गायन, वादन आणि नृत्य या तिन्ही कलांना मिळून संगीत असे म्हणतात. संगीत हे सर्वांनी ऐकले पाहिजे. कारण संगीत हे प्रत्येकासाठी वेगवेगळ्या प्रकारात उपलब्ध आहे. संगीत ऐकल्याने आपले मन अगदी प्रसन्न होते.
संगीत म्हणजे काय?
संगीत माणसाला मानसिक स्वास्थ प्रदान करण्याचे माध्यम आहे. ‘सं’ म्हणजे स्वर, ‘गी’ म्हणजे गीत आणि ‘त’ म्हणजे ताल होय. संगीत कला ही सर्व कलामध्ये श्रेष्ठ कला मानली जाते. यामध्ये विविध प्रकार पडतात. उदाहरणार्थ सुगम संगीत, नाट्यसंगीत, भावगीते, भक्तिगीते ,शास्त्रीय संगीत, संगीतातील राग, संगीतविषयक ग्रंथ इत्यादी…
चला तर मग जाणून घेऊयात संगीतातील महत्वाच्या संकल्पना……
- स्वर
नियमित कंपन संख्येने युक्त अशा आवाजास स्वर असे म्हणतात. - सप्तक
12 सुरांच्या समुदायाला सप्तक असे म्हणतात. - .नाद
संगीत उपयोगी ध्वनीस नाद असे म्हणतात. - अरोह
स्वरांची चढ़ती रचना म्हणजे अरोह. - अवरोह
स्वरांची उतरती रचना म्हणजे अवरोह. - पक्कड़
रागवाचक स्वरसमुहास पक्कड़ असे म्हणतात. - वादी
रागातील मुख्य स्वरास वादी असे म्हणतात. - संवादी
वादी खालोखाल दुय्यम स्वरास संवादी असे म्हणतात. - अनुवादी
वादी आणि संवादीच्या व्यतिरिक्त राहीलेल्या स्वरांना अनुवादी असे म्हणतात. - विवादी
रागामध्ये रंजकता येण्यासाठी ज्या वर्ज्य स्वरांचा उपयोग केला जातो. त्याला विवादी असे म्हणतात. - सम
तालाच्या पहिल्या मात्र्यास सम म्हणतात. - काल
तालाचे 2 भाग केले असता दुसऱ्या भागाच्या पहिल्या मात्र्यास काल म्हणतात. - आलाप
रागातील स्वर संथ गतिने गाने म्हणजे आलाप होय. - ताना
रागामध्ये स्वरांचा अविष्कार जलद गतिने करणे म्हणजे ताना होय. - आवर्तन
समेपासून समेपर्यंत गायल्या किंवा वाजविल्या जाणाऱ्या शब्दसमुहास आवर्तन म्हणतात. वरील सर्व संकल्पना या संगीत क्षेत्रात अत्यंत महत्वाच्या आहेत. डिप्रेशनमध्ये गेलेल्या व्यक्तीला त्या तनावातून फक्त संगीत बाहेर काढु शकते एवढी ही स्वरांची जादू आहे म्हणूनच संगीत हे भंगलेल्या हृदयाचे औषध आहे असे म्हणतात.
